ساختمان می‌سازیم یا آب هدر می‌دهیم؟ راه نجات: کیورینگ بدون آب
نویسنده: مرکز تحقیقات بتن کلینیک بتن ایران دماوند
مدیریت منابع آب در ایران طی دو دهه اخیر به یکی از مهم‌ترین چالش‌های ملی تبدیل شده است. بخش ساختمان و زیرساخت، اگرچه کمتر از کشاورزی در مرکز توجه قرار می‌گیرد، اما سهم قابل‌توجهی در مصرف آب دارد؛ به‌خصوص در فرآیندهایی که در ظاهر کم‌اهمیت به نظر می‌رسند اما در مقیاس گسترده، بار سنگینی بر منابع وارد می‌کنند. عمل‌آوری بتن (کیورینگ) یکی از همین فرآیندهاست.
کیورینگ بخش جدایی‌ناپذیر از تولید بتن باکیفیت است. حفظ رطوبت و کنترل تبخیر، از بروز ترک‌های پلاستیک، افت مقاومت فشاری و تغییرات حجمی جلوگیری می‌کند. در بسیاری از پروژه‌ها، کیورینگ هنوز به روش مرطوب‌سازی مستمر انجام می‌شود؛ روشی که به‌طور تاریخی پذیرفته شده اما با شرایط اقلیمی امروز و محدودیت منابع آب هماهنگ نیست.
بررسی کمی مصرف آب در کیورینگ مرطوب
برای نشان دادن ابعاد مسئله، می‌توان یک ساختمان معمولی با ۵۰۰۰ متر مربع زیربنا را در نظر گرفت. با در نظر گرفتن سطوح افقی و عمودی نیازمند عمل‌آوری، مساحت مؤثر به حدود ۶۵۰۰ متر مربع می‌رسد.
در کیورینگ مرطوب، میزان آب مورداستفاده بسته به روش اجرا، دمای محیط و نوع سازه متفاوت است؛ اما بر اساس داده‌های فنی متداول، مصرف آب معمولاً بین ۲ تا ۱۰ لیتر بر متر مربع در روز قرار دارد. با فرض دوره هفت‌روزه عمل‌آوری، نیاز آبی چنین پروژه‌ای به شکل زیر است:
حداقل: حدود ۹۱,۰۰۰ لیتر
مقادیر رایج: حدود ۲۲۷,۵۰۰ لیتر
مقادیر بالا: تا ۴۵۵,000 لیتر
این اعداد نشان می‌دهد که حتی یک پروژه متوسط شهری نیز در کوتاه‌ترین بازه زمانی، حجمی از آب را مصرف می‌کند که در شرایط فعلی کشور قابل چشم‌پوشی نیست.
جایگزین‌های کیورینگ مرطوب و رویکردهای مبتنی بر کاهش مصرف آب
در ادبیات فنی بتن، روش‌های مختلفی برای عمل‌آوری وجود دارد: غوطه‌وری، پوشش‌های مرطوب، بخاردهی، کیورینگ با پوشش‌های غشایی و غیره. آنچه در سال‌های اخیر مورد توجه استانداردها قرار گرفته، استفاده از پوشش‌های تشکیل‌دهنده غشاء است که با ایجاد یک لایه نازک، تبخیر را کنترل کرده و نیاز به مرطوب‌سازی مستمر را حذف می‌کنند.
مصرف این مواد معمولاً حدود ۰٫۲ تا ۰٫۴ لیتر بر متر مربع است؛ یعنی برای پروژه نمونه، حدود ۱۹۵۰ لیتر. اختلاف میان این مقدار و روش مرطوب‌سازی مداوم، از چند ده تا چند صد هزار لیتر است.
این تفاوت صرفاً جنبه محیط‌زیستی ندارد؛ بلکه در پروژه‌هایی که دسترسی به آب محدود است، یا در مناطق گرم و خشک که تبخیر شدید مانع عمل‌آوری موثر می‌شود، گزینه‌های بدون‌نیاز به آب از نظر فنی نیز قابل‌اتکا هستند.
ابعاد ملی مسئله
اگر مصرف آب یک پروژه را رقم نسبتا کوچکی بدانیم، باید آن را در مقیاس ملی ارزیابی کنیم. سالانه هزاران پروژه عمرانی و ساختمانی در کشور آغاز می‌شود. در صورت استفاده گسترده از روش‌های کم‌مصرف، صرفه‌جویی آب می‌تواند در سطح میلیون‌ها مترمکعب باشد. این میزان برابر است با حجم سالانه آبی که برخی شهرهای متوسط کشور مصرف می‌کنند.
نکته مهم آن است که کاهش مصرف آب در کیورینگ به معنای کاهش کیفیت سازه نیست. آنچه تغییر می‌کند، روش مدیریت رطوبت است، نه اصول مهندسی بتن. استانداردهای بین‌المللی نظیر ASTM C309 و BS 7542 نیز سال‌هاست جایگزین‌های مبتنی بر کنترل تبخیر را معتبر و قابل استفاده در پروژه‌ها می‌دانند.
با توجه به شرایط اقلیمی ایران، تداوم استفاده از کیورینگ مرطوب در پروژه‌های ساختمانی و عمرانی دیگر توجیه فنی، اقتصادی و محیط‌زیستی ندارد. داده‌ها نشان می‌دهد که حتی در پروژه‌های متوسط، مصرف آب برای عمل‌آوری بتن به ده‌ها هزار لیتر می‌رسد و در مقیاس کلان، فشار قابل‌توجهی بر منابع محدود کشور وارد می‌کند.
حرکت به‌سوی روش‌های عمل‌آوری کم‌مصرف، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.
گذشت زمان تنها فاصله ما با بحران‌های جدی‌تر را کوتاه‌تر می‌کند؛ و صنعت ساخت‌وساز می‌تواند با تغییر یک مرحله ساده اما پرمصرف، سهم مهمی در مدیریت منابع آب ایفا کند
(هدررفت بزرگِ آب در ساخت‌وساز؛ راهکاری که می‌تواند تهران را نجات دهد)
در حالی که تهران هر سال با تنش آبی شدیدتری روبه‌رو می‌شود، بخش قابل توجهی از صنعت ساختمان همچنان از روش‌های سنتی و بسیار پرمصرف برای عمل‌آوری بتن استفاده می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در یک ساختمان بتنی با حدود ۵۰۰۰ مترمربع زیربنا، تنها برای فرآیند کیورینگ، بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار لیتر آب مصرف می‌شود؛ رقمی که معادل مصرف ماهانه صدها خانوار شهری است.
این میزان مصرف آب در حالی رخ می‌دهد که فناوری‌های نوین کیورینگ بدون آب سال‌هاست در دنیا به عنوان راهکار استاندارد مورد استفاده قرار می‌گیرند. مایع کیورینگ بتن به‌جای آب‌پاشی سنتی، با ایجاد یک لایه محافظ، تبخیر را کنترل کرده و امکان عمل‌آوری یکنواخت را فراهم می‌کند؛ بدون اینکه نیاز به تکرار آب‌پاشی و مصرف حجم بالای آب باشد.
نکته مهم اینجاست که مرکز تحقیقات بتن کلینیک بتن ایران در دانشگاه آزاد واحد دماوند طی یک طرح پژوهشی گسترده، این روش را در پروژه‌های آزمایشی مورد بررسی قرار داده و در گزارش‌های فنی خود اعلام کرده است که استفاده از مایع‌های استاندارد کیورینگ می‌تواند بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصد مصرف آب در فرآیند عمل‌آوری بتن را کاهش دهد. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که نه تنها مقاومت و دوام بتن کاهش نمی‌یابد، بلکه یکنواختی عمل‌آوری سطحی، کاهش ترک‌خوردگی و بهبود کیفیت نهایی نیز ثبت شده است.
با توجه به اینکه ساخت‌وساز یکی از مصرف‌کنندگان پنهان ولی بزرگ آب در شهرهای بزرگ است، تغییر روش‌های سنتی کیورینگ می‌تواند نقش مهمی در مدیریت پایدار منابع آب تهران داشته باشد. این تغییر نه پیچیده است و نه پرهزینه؛ تنها نیازمند به‌روزرسانی رویکرد فنی و پذیرش راهکارهای نوین است.
در شرایطی که بحران آب به یکی از چالش‌های حیاتی کشور تبدیل شده، شاید زمان آن رسیده باشد که سؤال مهمی را دوباره مطرح کنیم:
چرا هنوز برای عمل‌آوری بتن، آب می‌ریزیم؟