انواع درزها و درزبندهای بتن

عملكرد پوشش های بتنی تا حد زیادی به عملکرد رضایت بخش درزهای آنها بستگی دارد. طراحی محل درزها كه در واقع همراه با پیش بینی محل ترک خوردگی می باشد، نه تنها یک دانش كاربردی بلكه هنر ظریفی می باشد. دال های بتنی در معرض تغییر مکان های دائمی مختلف، از جمله تغییر مكان‌های ناشی از خشک شدن، انقباض و خزش می باشند. چنانچه در دال‌ها درزها به درستی تعبیه و طراحی نشوند نیروهای کششی ناشی از انقباض بتن باعث ترک خوردگی خواهد شد.

مبحث ترک خوردگی در دال‌ها آنچنان مهم است كه بعضی از معماران و مشتریان ترک های انقباضی را نشانه گسیختگی دال می پندارند. بتن نیز مانند سایر مصالح با تغییر حرارت و رطوبت انبساط و انقباض می یابد. این تغییرات حجمی می توانند باعث ایجاد ترک خوردگی شوند. پیش بینی محل ترک و تعبیه درز در آن نقطه، از تمركز تنش و ترک خوردگی جلوگیری خواهد نمود. این درزها در واقع نیروهای به وجود آمده ناشی از تغییرات حرارتی و رطوبتی را باز توزیع و محو می نمایند.

عدم وجود و یا کم تعداد بودن درزهای کنترلی باعث ایجاد ترک های نامریی و البته مخرب می گردد .اگر قرار باشد این درزها كاركرد ویژه خود را حفظ نمایند باید به درستی محل یابی و اجرا شوند. چنانچه اجزای یک مخلوط بتنی به درستی و به نحو یکنواختی با هم مخلوط شوند، حجم آن پس از اختلاط دارای بیشترین مقدار است. پس از این مرحله و همراه با تبخیر آب به علت حرارت محیط و نیز به سطح آمدن آب شركت نكرده در واكنش، به علت پدیده مویینگی، كاهش حجم بتن آغاز می شود. این كاهش حجم برای رسیدن بتن از حالت اشباع به حالت خشك تقریباً معادل 66/0 به ازای هر 100 فوت می باشد.

باید توجه داشت اغلب خود پدیده انقباض علت اصلی ترک خوردگی نمی باشد بلكه علت اصلی آن، قیود انقباضی و شرایط مقید بودن بتن می باشد. وجود اختلاف ارتفاع در سطح بتن ریزی، جنس سطح بتن ریزی و وجود دیوار و یا دیگر موانع سازه‌ای همگی از عواملی هستند كه در تعریف میزان مقید سازی سطح دخالت دارند. به طور کلی هر قیدی كه باعث ایجاد تمرکز تنش در حین انقباض بتن شود، محرکی برای ایجاد ترک می باشد مگر آنكه با تعبیه درزهای مناسب از وقوع ترک خوردگی جلوگیری نمود.

1- درزهای انبساطی یا جداسازی

 در واقع این درزها در یک محل مشخص تعبیه می شوند تا دال حین انبساط و یا حركت، به سازه های مجاورش صدمه نزند. هدف از كاربرد درزهای انبساطی یا جداسازی آن است كه امكان حرکت آزادانه و مستقل قائم و افقی بین دال و سازه های مجاور بوجود آید. این سازه های مجاور می توانند دیوارها، ستون ها و پی ها و یا محل های بارگذاری باشند. حركت و درجه آزادی این المان های سازه ای نسبت به المان های مجاور بر روی دال به علت متفاوت بودن شرایط تکیه گاهی متفاوت می باشد. لذا اگر دال به صورت صلب به ستون ها یا دیوارها متصل شود، ترک خوردگی محتمل خواهد بود. درزهای جداسازی ممكن است از نوع درزهای انبساطی باشند. به طور کلی این نوع درز ها می توانند مربعی شكل یا دایروی نیز باشند. (مثلاً در اطراف ستون) مزیت شكل دایروی آن است كه در آن گوشه هایی كه محل تمركز تنش است، وجود ندارد. باید اذعان نمود كه امروزه طراحی های خوب و نگهداری مناسب درزهای ساخت و ساز (اجرایی)، نیاز به طراحی درزهای انبساطی را مگر در اطراف اجزاء ثابت ساختمان از بین برده است. حركت كف در طی زمان به تدریج درزهای انبساطی را می بندد و در نتیجه امر، ممكن است درزهای انقباضی مجاور باز شوند و درزگیرها و قفل و بست آنها دچار آسیب گردد.

- درزهای انبساط

درز انبساط بدون مهاری خصوصاً بین دو دهانه جدید بتنی معمول نمی باشد، ولیکن گاهی اوقات این نوع درز بین یک دال بتنی جدید و یک قطعه ثابت دیگر، مانند یک دیوار اجرا می شود. در این حالت در دیوار یا قطعه مورد نظر نمی توان آرماتور مهاری بکار برد.

در سه شکل زیر نحوه ساخت درز انبساط بین دو دال جدید نشان داد شده، یاد آور می گردد اصول اجرای درز انبساط بین دیوار و دال نیز مشابه همین روشها می باشد.

نوارهای انعطاف پذیر باید به صورت قائم در داخل درز گذاشته شود بطوری که روی آن 30 mm پایین تر از تراز سطح تمام شد بتن باشد و باقیمانده درز را باید با یک درزگیر پر نمود. ممکن است ز یک نوار پر کننده وقتی در محل درز و در بالای صفحه انعطاف پذیر استفاده شود تا مانع پر شدن درز با بتن بهنگام ریختن آب در قالب گردد. نوار پر کننده موقت را پس از آنکه بتن سخت شد برداشته و فضای خالی بوجود آمده را با درزگیر بتن پر کنید.

بالای درز باید با یک درزگیر منسب پر شود و روی آن کمی پایین تر از تراز دال نگه داشته می شود. برای پر کردن درز انبساط بین یک دال و یک دیوار، درزگیر سرد بکار می رود. ساده ترین روش در این حالت استفاده از تفنگ بتونه ماستیک می باشد.

 2- درزهای ساخت و ساز (اجرایی)

 این نوع درزها که از انواع درزها و درزبندهای بتن است و به درزهای سرد اجرا نیز معروفند بر خلاف 2 نوع درز دیگر به منظور تسهیل حركت بتن و اجازه تغییر مكان آن ساخته نمی شوند بلكه معمولاً در پایان شیفت كاری یا روز كاری بالاجبار ساخته می شوند. البته نوع این درزها ممكن است بعدها به درزهای انقباضی یا درزهای طولی تبدیل شود.

درزهای اجرایی قائم ساده

مهمترین دلیل وجود یک درز اجرایی متوقف شدن ��ملیات اجرایی در طول روز می باشد. یک دال بزرگ را، که قسمتی از طرح یک جاده می باشد در حال ریختن بتن در نظر گرفته، باتوجه به اینکه نمی توان 24 ساعته کار کرد، لذا در پایان شیفت کاری انتهای بتن ریخته شده تبدیل به یک درز شده که به انتهای قطع یا درز روزانه نیز گفت می شود و می بایست ظاهر نسبتاً تمیز و پاکی داشته باشد، بگونه ای که کار را بتوان روز بعد ادامه ادامه داد. در شکل بالا، ساده ترین یک درز اجرایی در این حالت نشان داده شده است.

درزهای کنترل ترک (درزهای ساختگی)

این نوع درز عمدتاً در دال های بتنی نقشدار بچشم می خورند، خصوصاً در جاده ارتباطی بین پارکینگ ساختمان و خیابان اصلی و پاسیوها.برای ساخت درز در حین اجرا، درزهای کنترل را ممکن است با استفاده از یک زهوار چوبی و یا ماله شیارزنی از پیش اجرا نمود. با بکارگیری ترک ساز می توان از وقع ترک دقیقاً در محل مورد نظر اطمینان نمود. بسته به نوع درز مورد نیاز، به محض آنکه بتن بعمل آمده ممکن است نیاز به انجام کار اضافی باشد. اگر از چوب یا قالبهای موقتی دیگری برای شکل دهی درز تر استفاده شود، باید بعداً برداشته شده و یا یک درزگیر مناسب درزگیری شود که معمولاً مواد پلی سولفید مانند تیوفلکس یا نظایر آن مناسب است.

برش درزها توسط اره معمولاً پس از یک هفته یا بیشتر از زمان آببندی سطح نجام می شود، تا بتن فرصت کافی برای بعمل آمدن داشته باشد و مانع خرد شدن و شکسته شدن لبه ای درز شود، ماده آببندی نیز از سطح دال در برابر نشستن گرد بتن روی آن محافظت می کند. یاد آور می گردد، بهیچ وجه نباید اجازه داد تا گرد بتن روی سطح دال بتنی را بپوشاند زیرا بتدریج سفت شده و در صورتی که بخواهیم به زور آنرا برداریم ممکن است به سطح بتن صدم وارد شود.پس از آنکه بتن بعمل آمد به کمک اره موتوری یا سنگ فرز دارای تیغه الماسه تا عمق 25-33 درصد عمق دال بریده می شود. با استفاده از اره چرخدار قابل حرکت روی کف می توان یک برش تمیز و یکدست بوجود آورد، در صورتی که با بکارگیری اره های دستی ممکن است محل برش خورده بصورت غیر یکنواخت در آید. اگر اره دستی تنها گزینه در اختیار باشد، باید ریل راهنما نصب شود تا عملیات برشکاری بصورت مستقیم و تمیز میسر گردد.

- درزهای اجرای همچنان که قبلاً اشاره شد، درزهای ساختمانی (اجرایی) شکستهایی در یکپارچگی سازه بتنی محسوب
می شوند و بعنوان درز انبساط، انقباض و کنترل ترک در نظر گرفته نمی شوند بلکه وجود آنها ناشی از ضرورت کار اجرایی و براساس قضاوت مهندسی در حالت بحرانی صورت می گیرد.

ماستیک از نوع قیری

به دو صورت گرم و سرد اجرا میشود. انعطاف آنها تا دو برابر سطح مقطع میباشد. روش گرم به یک راکتور جهت حرارت دهی و یک تیم مجرب نیاز دارد. هزینه آن گران قیمت میباشد. ماستیک قیری از نوع سرد به صورت ماله کشی انجام می‌شود.

ماستیک پلی یورتان

 یک ماستیک بر پایه رزین ایزو استات سیانات تک جز بوده و در برابر مواد شیمیایی و خورنده و اشعه UV مقاوم و انعطاف آن تا 4 برابر سطح مقطع میباشد. برای تزریق آن به گان تزریقی نیاز است.

 3- درزهای کنترلی (انقباضی)

این درز ها محل ترک خوردگی ناشی از تغییر طول ابعاد دال بتنی را تنظیم می نماید به نحوی که ترک ها به محل درزها منتقل می‌شوند. این درز ها برای کنترل ترک هایی است كه از تنش های کششی ـ خمشی به وجود آمده در بتن ناشی می‌شوند. این تنش ها خود ممكن است از عوامل مختلفی چون هیدراتاسیون سیمان، شرایط محیطی و بارهای عبوری استاتیکی و دینامیکی سرچشمه بگیرند. با توجه به آنكه تعداد این درزها زیاد است لذا اجرای آنها عملکرد بتن و کفپوش را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد.

درزهای انقباض

درزهای انقباض ساده ترین نوع درزها هستند زیرا فقط بصورت یک قطع در بتن اجرا می شوند و این امکان به بتن داده شده تا به صورت طبیعی (در اثر بعمل آوری و یا تغییر درجه حرارت) منقبض گردد بدون آنکه سبب گردد نیروهای کششی بوجود آورنده ترک در دال بوجود آید.برای ساخت این درز یک زهوار چوبی یا قالب پلاستیکی به مقطع 25 x 25 mm در لبه دال بتنی که هنوز تر است گذاشته می شود، و بمحض آنکه بتن سخت شد آنرا بیرون کشیده و فضای خالی بجا مانده در بتن را با یک درزگیر مناسب پر می کنند.

 شكل درز و خواص درزگیر 

1. هدف از كاربرد درزگیرهای بتن جلوگیری از نفوذ آب و مصالح غیر قابل تراکم به داخل درز می باشد. نفوذ آب باعث تخریب درز می گردد. مصالح غیر قابل تراکم نیز از نزدیک شدن لبه درزها در حین انبساط دال جلوگیری كرده و به تخریب درز می انجامد.
2. سطح روی درز بعد از اجرا باید مقداری نسبت به سطح کف سازی عمق داشته باشد تا در معرض سایش بیرون قرار نگیرد. پر کردن درز انبساط بدین شکل است که لایه زیری درز را از سیلیس یا یونولیت یا پلاستوفوم و یا ماسه و شن پرمیکنند و لایه رویی با پوشش ماستیک اجرا میشود.

4- درزهای فاق و زبانه

در بعضی موارد، بهتر است دالها در عرض مقطع در محل درز اجرایی به یکدیگر قفل شود بگونه ای که نیروهای برشی در محل درز بتواند منتقل شوند. اکثراً این حالت با اجرای درز مهار شده که قبلاً اشاره شد صورت می گیرد، روش دیگر، بکارگیری درز موسوم به فاق و زبانه می باشد.

درزهای فاق و زبانه به اشکال متفاوتی وجود دارند. در بعضی یک درز همپوشانی کامل ایجاد می شود و در انواع دیگر این درز بجای ذوزنقه بصورت یک مربع می باشد، ولیکن ساده ترین نوع آن مدلیست که در شکل بالا نشان داده شده است.در این نوع درز اجرایی یک کلید ذوزنقه ای در محل قطع بتن برداشته شود، لذا روی آن باید صیقلی بوده و روغنکاری شود.

هنگامی که بتن ریزی از سر گرفته می شود، خمیر بتن به داخل فضای خالی ساخته شده توسط قالب جریان یافته و به این ترتیب بتن تازه به بتنی که روز قبل ریخته شد درگیر و متصل می شود.

5- درز اجرایی با آرماتورهای شروع کننده

یک روش نسبتاً معمول درز اجرایی کاربرد آرماتورهای آغازگر می باشد که دو قسمت بتن ریزی شده مجزا را به یکدیگر می دوزد. آرماتورهای فولادی شروع کننده عموماً بطول 600 mm و قطر 12-20 mm هستند، گرچه در بعضی موارد، مش فولادی بکار برد می شود. آرماتورها معمولاً بفواصل 450-600 mm از هم در محل قطع بتن کار گذاشته می شوند بطوری گه نیمی از طول آن در دال قبلی و نیمی در دال جدید قرار گیرد. با ادامه کار بتن ریزی، نیمه دیگر این آرماتورهای مهاری کاملاً پوشیده از بتن می گردد، و به این ترتیب هر دو دهانه به یکدیگر قفل می شوند.

بدیهی است این نوع درز شباهتی زیادی به درز انبساط مهار شده که قبلاً نشان داده شد دارد با این تفاوت که هیچ تمهیدی برای انبساط یا تغییر مکان دیگری همانند درز انبساط در آن در نظر گرفته نشده است، و اصولاً این نوع درز از نقطه نظر مهندسی نسبت به موارد ذکر شده قبلی کیفیت نازلتری دارد. در حالتی که ارزش این نوع خاص درز بهمراه آرماتورهای شروع کننده در اجرای دال افقی کم اهمیت تر جلوه می کند، کاربرد آن در اجرای بتن ریزی قائم متداول می باشد، در جایی که یک دیوار بتنی یا حایل لازم است در چند مرحله با ریختن بتن و یا باز کردن قالبها صورت گیرد و هر مقطع باید با مقطع قبلی از لحاظ سازه ای یکپارچه باشد.

بهنگام استفاده از این درز در سازه های قائم، خود درز بتنهایی، طبیعتاً به شکل افقی بوده، و ممکن است روی آن اگر برای مدتی در معرض شرایط محیطی قرار گیرد آب یا مواد دیگر جمع شود. بنابراین ضروریست سطح درز قبل از مرحله بعدی بتن ریزی بوسیله یک برس سیمی یا وسایل مشابه کاملاً تمیز شود.

چند مورد از انواع درزگیر بتن را به شما در کلینیک بتن ایران معرفی کردیم، اگر سوال دیگری داشتید با ما در تماس باشید.